แม้ว่าสังคมจะตื่นตัวและให้ความสนใจในเรื่องภัยออนไลน์มากขึ้น แต่น่าแปลกที่ข่าวคราวอันน่าสะเทือนใจบนหน้าหนังสือพิมพ์ในเรื่องดังกล่าวกลับยังไม่ลดน้อยถอยลง ยกตัวอย่างในช่วงระยะเวลาไม่กี่วันของสัปดาห์ที่ผ่านมา ก็มีคดีแชตลวง และเกมออนไลน์สื่อชู้สาววัยเรียน กินพื้นที่สื่อไปแล้วอย่างน้อย 2 ข่าว ไม่นับกรณีทำลายขวัญและทำให้ความเชื่อมั่นในสังคมต้องสั่นคลอนอื่นๆ รวมถึงความสูญเสียที่ไม่ปรากฏต่อสาธารณชนอีกไม่รู้เท่าไร

ปัญหาที่เกิดขึ้นอาจไม่สามารถกล่าวโทษชี้ชัดได้ว่าเป็นความบกพร่องขององค์ประกอบส่วนใดกันแน่ เพราะหากจะโยนความผิดให้ตัวเทคโนโลยีก็คงทำได้ไม่เต็มปาก เนื่องจากตระหนักอยู่แล้วว่าเป็นเพียงเครื่องมือชนิดหนึ่งที่มีทั้งมุมลบและแง่บวก ดังนั้น เมื่อหันกลับมามองผู้ใช้และผู้ที่รับเคราะห์จากปัญหาซึ่งส่วนใหญ่เป็นเด็กและเยาวชน ก็ต้องยอมรับว่าเขาเหล่านี้อาจไม่พร้อมอยู่บ้างในการคัดกรองสื่อที่เหมาะกับตัวเองจนทำให้ถูกทำร้ายในที่สุด แต่เพราะเหตุใดพวกเขาจึงยังไม่พร้อม และใครมีหน้าที่ปกป้องเขาจากดาบสองคมตรงนี้บ้าง

การสัมมนาโดยกระทรวงเทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสาร หรือ ไอซีที ในหัวข้อ “รู้เท่าทันภัยออนไลน์: แชตลวง เว็บลามก เล่นไลน์ ขายวิว” ที่จัดขึ้นวานนี้ (3 ก.ย.) ณ โรงเรียนบดินทรเดชา (สิงห์ สิงหเสนี) 2 “คล้าย” ว่าจะมีคำตอบ

ตัวอย่างปัญหาการ “เล่นไลน์ ขายวิว” หรือ การโชว์เรือนร่างผ่านแชตและเว็บแคม (web camera) แลกเงิน ที่กำลังระบาดอยู่บนโลกไซเบอร์ทุกวันนี้ อาจเป็นส่วนหนึ่งที่สามารถสะท้อนให้เห็นถึงความล้มเหลวขององค์ประกอบทางสังคมได้อย่างชัดเจนไม่แพ้ภัยในรูปแบบอื่นๆ

จิรา บุญประสพ โปรดิวเซอร์รายการหลุมดำ บริษัท ทีวีบูรพา จำกัด เล่าถึงประสบการณ์ที่ได้เข้าไปสัมผัสกับเด็กและเยาวชนผู้ตกอยู่ในวังวนด้านมืดของอินเทอร์เน็ต จากการทำรายการตอน “ห้องแชท ห้องโชว์ จ้ำบ๊ะออนไลน์ ในชุมชนไซเบอร์สเปซ” ว่า เด็กสาวที่ขายวิว ส่วนใหญ่เป็นคนน่าสงสารมาก และเหตุผลที่ต้องเป็นอย่างนี้ก็เป็นผลพวงมาจากความแตกแยกในครอบครัว ทำให้เด็กรู้สึกไม่มีใคร เหงา ไม่มีคนสนใจ ไม่มีใครเห็นค่าในตัวเขา ทำให้ต้องไปแสวงหาจากที่อื่นซึ่งก็คืออินเทอร์เน็ต โลกที่สามารถทำอะไรก็ได้ จะเป็นใครก็ได้ มีเพื่อนเข้ามาคุยด้วยทั้งวัน

ทีมงานหลุมดำผู้เข้าไปคลุกคลีกับเด็กและปัญหานี้ เล่าต่อว่า บางคนเริ่มต้นจากห้องแชตธรรมดา ใสๆ แต่เมื่อเข้าไปลึกขึ้น ไปเจอห้องเกี่ยวกับเซ็กส์ที่มีคนอื่นๆ โชว์เรื่องพวกนี้อยู่ก่อนแล้ว ก็รู้สึกว่าคนในนั้นมีความสำคัญ เพราะมีคนอื่นๆ ให้ความสนใจ จึงอยากเข้าไปอยู่ตรงนั้นบ้าง และเมื่อเข้าไปอยู่ในโลกอินเทอร์เน็ตแล้ว ถามว่าในโลกแห่งความเป็นจริงเขามีเพื่อนไหม ปรากฏว่าเขากลายเป็นคนที่ปฏิสัมพันธ์กับใครไม่เป็น หลายคนพยายามที่จะเดินออกมาจากโลกอินเทอร์เน็ต แต่ก็ทำไม่ได้ เพราะสุดท้ายก็เหงา และต้องเดินกลับเข้าไปอีก เพื่อนในอินเทอร์เน็ตเองก็เป็นคนในลักษณะเดียวกัน จึงไม่มีใครสามารถดึงใครขึ้นมาได้

ความเหงา ความเดียวดาย และห่างเหินจากพ่อแม่ไม่ได้กระทบเพียงด้านจิตใจและผลักพวกเขาเข้าสู่โลกมายาเท่านั้น หากสิ่งหนึ่งที่มีความเกี่ยวข้องและสำคัญไม่ยิ่งหย่อนไปกว่ากันก็คือ เรื่องของการเรียนรู้และวิจารณญาณของวัยรุ่นด้วย

นายแพทย์ยงยุทธ วงศ์ภิรมย์ศานติ์ ผู้ทรงคุณวุฒิกรมสุขภาพจิต (จิตแพทย์เด็กและวัยรุ่น) ให้คำอธิบายในมุมกว้างว่า เดิมเรามีความเชื่อกันว่าสมองของมนุษย์จะหยุดพัฒนาตั้งแต่วัยเด็ก แต่อันที่จริงแล้วในช่วงวัยรุ่น ระหว่างอายุ 12-25 ปีก็ยังมีการพัฒนาทางสมองอยู่ โดยเฉพาะสมองส่วนหน้าที่ควบคุมเรื่องของวิจารณญาณ การตัดสินใจ และการแก้ปัญหาของมนุษย์ ผู้ใหญ่และสถาบันการศึกษาจึงต้องสร้างการเรียนรู้ที่ถูกต้องให้เกิดกับเด็ก พ่อแม่ต้องเป็นแบบอย่างที่ดี เช่น ไม่มีสื่อลามกอยู่ในบ้าน ดูทีวีกับลูกบ้าง เล่นอินเทอร์เน็ตแลกเปลี่ยนความรู้ มีการกำหนดกติการะหว่างกันเพื่อไม่ให้ใช้เวลากับสื่อมากเกินไป อันจะช่วยให้ลูกมีภูมิคุ้มกันสื่ออันตราย ขณะเดียวกันโรงเรียนก็ต้องให้ความรู้เรื่องชีวิตกับวัยรุ่นด้วย เพราะถามว่า การที่เขาจะผ่านพ้นชีวิตช่วงนี้ไปได้อย่างดีและปลอดภัยนั้นสำคัญกว่าแคลคูลัสหรือพีชคณิตหรือไม่ แต่ระบบในสังคมไทยกลับยังไม่เปิดรับเรื่องเพศศึกษามากเท่าที่ควร แม้จะมีความพยายามนำมาไว้ในหลักสูตรการเรียนการสอนอยู่บ้าง อย่างไรก็ตาม โดยความเคลื่อนไหวของกระทรวงศึกษาธิการ โรงเรียนอาจได้เห็นการเปลี่ยนแปลงเกิดขึ้นในช่วงเทอมหน้า (ต.ค.)

ฝ่ายนักวิชาการด้านเทคโนโลยี ดร.ยรรยง เต็งอำนวย อาจารย์ภาควิชาวิศวกรรมคอมพิวเตอร์ คณะวิศวกรรมศาตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ในฐานะผู้มีส่วนร่วมในการแก้ไขปัญหาภัยออนไลน์ร่วมกับกระทรวงไอซีที ตามโครงการไอซีทีเฮ้าส์คีปเปอร์ บอกว่า โดยส่วนตนพบว่าปัญหาสังคมที่เกิดขึ้นในปัจจุบันนี้ส่วนหนึ่งเป็นเพราะเราผลักอินเทอร์เน็ตและคอมพิวเตอร์ให้เป็นเรื่องของเทคโนโลยี ประกอบกับผู้ปกครองส่วนใหญ่ใช้คอมพิวเตอร์ไม่เป็น เพราะฉะนั้น จะพูดว่าต้องไปคุยกับลูกก็ไม่ได้เพราะไม่มีอะไรจะคุย นอกจากนี้ ส่วนที่น่ากังวลคือ เรื่องทัศนคติที่อันตรายของผู้ใหญ่ที่มักคิดว่าคอมพิวเตอร์เป็นเรื่องของคนรุ่นใหม่ ถ้าเป็นอย่างนี้เด็กจะทำอะไรแผลงๆ แปลกๆ ก็อย่าไปโทษเขา ผู้ใหญ่ต้องโทษตัวเอง เพราะอยู่ไกลจากเด็กมาก

จากนานาความคิด คล้ายกับว่าแนวทางแก้ไขปัญหาจะวนเวียนไปที่จุดเดิมคือ ต้องเริ่มต้นที่พ่อแม่ผู้ปกครองและสถานศึกษาเช่นเดิม นั่นทำให้ มนตรี บานเย็น นักวิชาการอิสระ นักธุรกิจ และนักกฎหมาย วัย 48 ปี ในฐานะตัวแทนผู้ปกครองโรงเรียนนวมินทราชินูทิศ บดินทร์เดชา ลุกขึ้นมาให้ความเห็นที่น่าสนใจว่า การแก้ปัญหาดังกล่าวนั้นเห็นด้วยว่าถ้าพ่อแม่ผู้ปกครองเอาใจใส่กับเรื่องเหล่านี้ปัญหาก็ไม่น่าจะเกิดขึ้น ครู โรงเรียนก็มีความสำคัญ แต่ยังไม่เข้าใจว่าทำไมสังคมไทยจึงยังไม่ให้ข้อมูลที่ถูกต้องแก่เด็ก โดยเฉพาะเรื่องเพศศึกษาที่เป็นปัญหาอยู่ในทุกวันนี้ สื่อเองก็ยังให้โทษมากกว่าคุณ เพราะเปิดโทรทัศน์ก็พบแต่ละครน้ำเน่าที่นำเสนอภาพและเนื้อหาที่ไม่มีประโยชน์

“ที่สำคัญมีความรู้สึกว่าภาครัฐอ่อนแอลง ไม่มีกฎหมายควบคุมหรือจัดการกับผู้ที่กระทำความผิดเกี่ยวกับเรื่องนี้เลย อย่างเรื่องการซื้อขายวีซีดี สื่อลามกอะไรต่างๆ ก็สามารถทำได้ง่ายและรวดเร็วมาก ตรงนี้หน่วยงานภาครัฐทำอะไรไม่ได้แล้วหรือถึงได้ปล่อยให้มีการจำหน่ายและเผยแพร่สินค้าเหล่านี้กันเป็นเรื่องธรรมดา หรือหากดำเนินการก็เหมือนไหลตามกระแสสังคม ไม่นานก็กลับมาเหมือนเดิม ดังนั้น ตอนนี้จึงเหมือนกับเราดูแลกันเองอยู่แค่ 3 ส่วน คือ ผู้ปกครอง ครูและโรงเรียน เพราะภาครัฐก็ช่วยอะไรเราไม่ได้ ไม่มีมาตรการอะไร ส่วนเรื่องโปรแกรมกลั่นกรองเว็บไซต์ก็ยังไม่มีความมั่นใจนักว่าจะได้ผลหรือไม่” ตัวแทนผู้ปกครองกล่าว และบอกด้วยว่า “ตอนนี้ทุกคนต่างก็รู้ปัญหากันอยู่แล้ว เพียงแต่ต้องการรู้ว่ารัฐจะหาแนวทางป้องกันปัญหาให้เราอย่างไรได้บ้างเท่านั้น”

ด้านตัวแทนจากทางภาครัฐ กฤษฎิ์พงษ์ หริ่มเจริญภาค หัวหน้ากลุ่มงานตรวจสอบการใช้เทคโนโลยีสารสนเทศ กระทรวงไอซีที กล่าวถึงความพยายามแก้ปัญหาของทางภาครัฐ ในฐานะที่ไอซีทีต้องเป็นผู้รับหน้าเสื่อโดยตรงว่า ภาครัฐยอมรับว่าการเคลื่อนตัวของเทคโนโลยีเป็นไปอย่างรวดเร็ว ในขณะที่ภาครัฐยังช้าอยู่ เนื่องจากมีข้อจำกัดและอุปสรรคหลายประการ แต่ก็ไม่ได้นิ่งนอนใจ ดังจะเห็นได้จากความพยายามที่จะปิดกั้นเว็บไซต์ที่ไม่เหมาะสมตามโครงการไอซีทีเฮ้าส์คีปเปอร์ และไซเบอร์คลีน แต่ก็นับว่าทำได้เป็นส่วนน้อย เพราะเว็บไซต์ใหม่ๆ เกิดขึ้นทุกวัน ดังนั้น ไอซีทีจึงมุ่งแนวคิดมาที่การป้องกันโดยสร้างภูมิคุ้มกันให้เด็กและเยาวชนโดยอาศัยความร่วมมือจากกระทรวงศึกษาธิการ กระทรวงวัฒนธรรม เครือข่ายพ่อแม่ผู้ปกครอง สถาบันการศึกษา สร้างเครือข่ายให้มีความเข้มแข็ง เพราะถ้าผู้ปกครองมีความเข้าใจ ใกล้ชิดกับบุตรหลาน และสามารถรวมพลังกันได้ เยาวชนก็จะมีภูมิต้านทานภัยจากโลกอินเทอร์เน็ตได้

แม้ว่าการสัมมนาครั้งแล้วครั้งเล่าเพื่อหาต้นตอและทางออกของปัญหาภัยออนไลน์จะยังคงมีสภาพเหมือนพายเรือวนอยู่ในอ่าง ไม่สามารถมองเห็นหรือจับต้องอะไรได้ชัดเจนดังที่คาดหวัง แต่ความทุ่มเททุกครั้งย่อมไม่สูญเปล่าเสียทีเดียว เพราะอย่างน้อยก็ได้เห็น “พลัง” ของกลุ่มคนที่ใส่ใจสังคม เห็นความหวัง ความตั้งใจของผู้ปกครอง ครู โรงเรียน และผู้ที่เกี่ยวข้อง อันจะตามมาซึ่งความร่วมมือจากทุกฝ่ายและช่วยปูทางให้รัฐเร่งฝีเท้าหามาตรการที่เหมาะสม เป็นที่พึ่งที่มั่นคงได้รวดเร็วยิ่งขึ้น

ปาจารีย์ พวงศรี
itdigest@thairath.co.th